ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Θα στέλνατε ποτέ έναν κορυφαίο αθλητή να αγωνιστεί στους Ολυμπιακούς αγώνες χωρίς προπονητή; Οι χαρισματικοί μαθητές χρειάζονται καθοδήγηση από καλά εκπαιδευμένους δασκάλους οι οποίοι τους προσφέρουν προκλήσεις και στήριξη ώστε να αναπτύξουν πλήρως τις δυνατότητές τους. Πολλοί χαρισματικοί μαθητές μπορεί να είναι αρκετά πιο προχωρημένοι σε σχέση με άλλα παιδιά της ηλικίας τους κι έτσι γνωρίζουν περισσότερη από τη μισή διδακτέα ύλη κάθε έτους, πριν καν αρχίσει η σχολική χρονιά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να νιώθουν σύγχυση και να βαριούνται, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλές επιδόσεις, απογοήτευση, ή ανθυγιεινές συνήθειες. Ο ρόλος του δασκάλου είναι πολύ σημαντικός για τον εντοπισμό και τη φροντίδα χαρισματικών παιδιών στο σχολείο.

Παρόλο που οι δάσκαλοι προσπαθούν να προσφέρουν προκλήσεις για όλα τα παιδιά, συχνά δε γνωρίζουν τις ανάγκες των χαρισματικών παιδιών και γι’ αυτό δεν ξέρουν ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να τα βοηθήσουν μέσα στην τάξη. Έρευνες που έχουν γίνει στο εξωτερικό δείχνουν ότι το 58% των εκπαιδευτικών δεν έχουν λάβει επαγγελματική εκπαίδευση που να εστιάζει στον τρόπο διδασκαλίας μαθητών με αυξημένη ακαδημαϊκή ανάπτυξη ενώ το 73% των καθηγητών στο εξωτερικό συμφωνεί πως: «Πολύ συχνά, οι πιο έξυπνοι μαθητές βαριούνται και δεν ενδιαφέρονται για το σχολείο – δεν τους δίνουμε αρκετές ευκαιρίες να αναπτυχθούν». Αυτή η παραδοχή επιβεβαιώνει αυτό που αρκετές οικογένειες γνωρίζουν ήδη: δεν μπορούν όλοι οι δάσκαλοι να αναγνωρίσουν και να υποστηρίξουν τους χαρισματικούς μαθητές. Πολύ περισσότερο στη χώρα μας, όπου ο τομέας της χαρισματικότητας δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη και οι δάσκαλοι που είναι εκπαιδευμένοι στη διδασκαλία χαρισματικών μαθητών από πιστοποιημένους επαγγελματίες είναι ελάχιστοι και πολύ συγκεκριμένοι.

Οι μαθητές με μέτριες ή κάτω του μετρίου επιδόσεις δεν αντιμετωπίζουν τους χαρισματικούς μαθητές μέσα στην τάξη σαν πρότυπα. Το να παρατηρούν ή να βασίζονται σε κάποιον που αναμένεται να τα πάει καλά δεν βοηθάει καθόλου στην αύξηση της αυτοπεποίθησης ενός μαθητή που δυσκολεύεται. Αντίστοιχα, οι χαρισματικοί μαθητές επωφελούνται με το να αλληλεπιδρούν μέσα στην τάξη με μαθητές που οι επιδόσεις τους είναι σε παρόμοιο επίπεδο, ενώ βαριούνται, συγχύζονται και παρουσιάζουν έλλειψη κινήτρου όταν τοποθετούνται σε τάξεις με μαθητές τυπικού πληθυσμού.

Όλοι οι μαθητές έχουν δυνατά σημεία και θετικά στοιχεία, αλλά δεν είναι όλα τα παιδιά χαρισματικά με την εκπαιδευτική έννοια της λέξης. Ο όρος «χαρισματικός» στο σχολικό περιβάλλον σημαίνει πως όταν συγκριθούν με άλλα παιδιά της ηλικίας ή της τάξης τους, τα παιδιά αυτά έχουν αυξημένη δυνατότητα να μάθουν και να εφαρμόσουν όσα έμαθαν σε έναν ή περισσότερους ακαδημαϊκούς τομείς, ή στις καλές τέχνες. Αυτή η αυξημένη δυνατότητα απαιτεί μετατροπές στο κανονικό πρόγραμμα για να διασφαλιστεί ότι αυτά τα παιδιά δέχονται προκλήσεις και μαθαίνουν νέα πράγματα. «Χαρισματικός» δε σημαίνει καλός ή καλύτερος: είναι ένας όρος που επιτρέπει την αναγνώριση των μαθητών ώστε να εξυπηρετηθούν οι μοναδικές εκπαιδευτικές τους ανάγκες.

Οι ακαδημαϊκά χαρισματικοί μαθητές συχνά βαριούνται ή νιώθουν ότι δεν ταιριάζουν με παιδιά της ηλικίας τους και έχουν μία φυσική έλξη προς μεγαλύτερους μαθητές με τους οποίους μοιάζουν περισσότερο ως «διανοητικά ίσοι». Μελέτες έχουν δείξει ότι πολλοί χαρισματικοί μαθητές είναι πιο χαρούμενοι με μεγαλύτερους μαθητές που μοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα, απ’ ότι με παιδιά που έχουν την ίδια ηλικία με αυτούς. Γι’ αυτό η δυνατότητα να πάνε σε μεγαλύτερη τάξη, είτε πηγαίνοντας νωρίτερα στο Νηπιαγωγείο, είτε «πηδώντας» τάξεις, ή τελειώνοντας νωρίτερα το σχολείο, είναι επιλογές που θα πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν για αυτούς τους μαθητές.

Τα προγράμματα χαρισματικότητας έχουν ως σκοπό να βοηθήσουν όλους τους μαθητές που εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία. Οι χαρισματικοί μαθητές μπορούν να προέρχονται από οποιαδήποτε κουλτούρα, εθνικό υπόβαθρο και κοινωνικοοικονομική τάξη. Παρόλα αυτά, πολλοί από αυτούς τους μαθητές δεν έχουν την ευκαιρία να καλλιεργήσουν τις δυνατότητές τους λόγω του τρόπου με τον οποίο χρηματοδοτούνται αυτά τα προγράμματα και οι υπηρεσίες, ή και λανθασμένης διαδικασίας αναγνώρισης. Για παράδειγμα, το να βασίζεται κανείς μόνο σε ένα μεμονωμένο σκορ έπειτα από κάποιο τεστ για την ένταξη σε κάποιο πρόγραμμα χαρισματικότητας, μπορεί να οδηγήσει στον αποκλεισμό μαθητών με διαφορετικές πολιτισμικές εμπειρίες και ευκαιρίες ή μαθητές που απλώς είχαν μια «κακή» μέρα στην επίδοσή τους. Επιπρόσθετα, χωρίς κρατική χρηματοδότηση τα προγράμματα για χαρισματικούς μαθητές χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από τους ίδιους τους γονείς. Αυτό σημαίνει ότι παρά τις υπάρχουσες ανάγκες, συχνά μόνο τα ιδιωτικά σχολεία με υψηλά δίδακτρα μπορούν να παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες, δίνοντας την εντύπωση του ελιτισμού. Αντίθετα, στο Κέντρο Ανάπτυξης Νόησης υπάρχει μέριμνα για τη φροντίδα όλων των χαρισματικών μαθητών.

Η σημείωση χαμηλών επιδόσεων περιγράφει μία ασυμβατότητα μεταξύ της επίδοσης ενός μαθητή και της πραγματικής του ικανότητας. Οι ρίζες αυτού του προβλήματος διαφέρουν, ανάλογα με τις εμπειρίες του κάθε παιδιού. Οι χαρισματικοί μαθητές μπορεί να βαρεθούν ή να νιώσουν σύγχυση σε μία κατάσταση που δεν προσφέρει προκλήσεις μέσα στην τάξη, γεγονός που τους οδηγεί στο να χάσουν το ενδιαφέρον τους, να αποκτήσουν κακές συνήθειες διαβάσματος, ή να απεχθάνονται το σχολικό περιβάλλον. Κάποιοι μαθητές μπορεί να κρύβουν τις ικανότητές τους σε μία προσπάθεια να ταιριάξουν κοινωνικά με παιδιά της ηλικίας τους, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν κάποια μαθησιακή δυσκολία που καλύπτει τη χαρισματικότητά τους. Ανεξάρτητα από την αιτία, είναι σημαντικό ένας παρατηρητικός ενήλικας να δείξει φροντίδα και να βοηθήσει τους χαρισματικούς μαθητές να σπάσουν τον κύκλο των χαμηλών επιδόσεων ούτως ώστε να φτάσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους.

Πολλοί χαρισματικοί μαθητές ξεχωρίζουν στην κοινότητα και στο σχολικό τους περιβάλλον. Παρόλα αυτά μερικοί χαρισματικοί μαθητές διαφέρουν σε σχέση με τη συναισθηματική και ηθική τους ένταση, στην ευαισθησία ως προς τις προσδοκίες και τα συναισθήματα, είναι τελειομανείς, και επιδεικνύουν βαθιά ανησυχία σχετικά με κοινωνικά προβλήματα. Δε μοιράζονται όλοι τα ίδια ενδιαφέροντα με τους συμμαθητές τους, που έχει ως αποτέλεσμα την απομόνωση ή να τους αποδίδεται ο άσχημος χαρακτηρισμός «σπασικλάκι». Εξαιτίας αυτών των δυσκολιών, η εμπειρία του σχολείου βιώνεται με ανοχή και όχι με εορτασμούς.

Μερικοί χαρισματικοί μαθητές έχουν επίσης μαθησιακές δυσκολίες ή κάποια αναπηρία. Αυτοί οι «διπλά ξεχωριστοί» μαθητές συχνά περνούν απαρατήρητοι σε κανονικές τάξεις επειδή οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και τα χαρίσματά τους αλληλεπικαλύπτονται, κάνοντάς τους να φαίνονται σαν «μέσος όρος». Άλλοι διπλά ξεχωριστοί μαθητές αναγνωρίζεται ότι έχουν μια μαθησιακή δυσκολία και ως αποτέλεσμα δεν τους λαμβάνουν υπ’ όψιν στις υπηρεσίες για χαρισματικούς μαθητές. Και στις δύο περιπτώσεις, είναι σημαντικό να εστιάζουμε στις ικανότητες των μαθητών και να τους επιτρέπουμε να παρακολουθούν ένα πρόγραμμα που θα τους προσφέρει προκλήσεις, επιπλέον της βοήθειας που τους παρέχεται για την μαθησιακή τους δυσκολία.

Αν και τα μαθήματα εμπλουτισμού ύλης προσφέρουν απαιτητικό, ανεπτυγμένου επιπέδου περιεχόμενο,αυτά δεν είναι προγράμματα χαρισματικότητας. Τα προγράμματα εμπλουτισμού ύλης σχεδιάζονται ως μαθήματα ανωτέρου επιπέδου συγκριτικά με τα αντίστοιχα μαθήματα που προσφέρονται στο τυπικό σχολικό πρόγραμμα για παιδιά της ίδιας ηλικίας, τα οποία διδάσκονται από δασκάλους του σχολείου σε μαθητές που είναι πρόθυμοι να δουλέψουν σκληρά. Οι παροχές αυτών των προγραμμάτων είναι περιορισμένες καθώς: α) οι τομείς των μαθημάτων που προσφέρονται είναι συνέχεια οι ίδιοι και β) προσφέρονται σε παιδιά συγκεκριμένης ηλικίας και μόνο στους μαθητές του εκάστοτε σχολείου. Τα πανεπιστήμια του εξωτερικού αναγνωρίζουν πως τα μαθήματα εμπλουτισμού ύλης απευθύνονται σε οποιονδήποτε μαθητή έχει προετοιμαστεί κατάλληλά σε ακαδημαϊκό επίπεδο και είναι πρόθυμος να δουλέψει σκληρά, ανεξάρτητα από το αν είναι χαρισματικός ή όχι.

Η παροχή υπηρεσιών στήριξης και τα προγράμματα χαρισματικότητας δε χρειάζεται να είναι ακριβά. Ένα πλήρως ανεπτυγμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης χαρισματικότητας μπορεί να φαίνεται τεράστιο λόγω της πολυπλοκότητάς του και των αναγκών που εξυπηρετεί. Όμως, για τη δημιουργία ενός τέτοιου προγράμματος, αυτό που απαιτείται για αρχή είναι η αποδοχή από την κοινότητα και η εξασφάλιση προσωπικού που αναγνωρίζει ότι οι χαρισματικοί μαθητές χρειάζονται κάτι διαφορετικό: τη δέσμευση ότι θα τους παρέχεται το κατάλληλο πρόγραμμα και εξειδικευμένη καθοδήγηση, και δάσκαλοι που να είναι εκπαιδευμένοι πάνω στις κοινωνικές και συναισθηματικές ανάγκες των χαρισματικών παιδιών και στις παιδαγωγικές τεχνικές για τη διαχείρισή τους μέσα στην τάξη.